Het onmiskenbare gemis; hoe de industrie en het ambacht de samenleving polariseren.
De samenleving verdeelt zich. Wereldwijd, dus ook in Nederland. Het lijkt wel alsof we weer in een sterk plutocratisch samenleving komen, net zoals die voor de Tweede Wereldoorlog. De VN heeft verklaard dat er wereldwijd een groeiend gat is tussen de economische welvarende en de niet economisch welvarende. Deze groei in sociale verdeling kan herleid worden tot de wijze van produceren; ambacht en industrie.
Hoe betrekt dit tot de ambacht? Heel simpel; het ambacht en de industrie werken niet samen en zijn zelf gepolariseerd. Dit leidt tot een polarisering van de samenleving. Coöperatie en synthese zijn woorden die in de ontwerpwereld van belang zouden moeten zijn. Hier is niet altijd sprake van. Het lijkt in Nederland of je van twee soorten ontwerp scholen komt; de technische universiteit of hogeschool, of de kunstacademie. Er lijkt nergens sprake te zijn van coöperatie of een brug tussen de twee. Dat kan ook in de ontwerpen gezien worden bij de kunstacademies (daar valt ook de Design Academy in Eindhoven onder) en in de ontwerp praktijken van de technische universiteiten en hogescholen. Waardoor is er een verdeling tussen ambacht en industrie? Een historisch perspectief als uitleg;
Het ambacht is er al sinds het ontstaan van het maken van artefacten. Het zou beschouwd kunnen worden als de grondbeginsel van het maken. De eerste oermens die objecten en artefacten maakte als gebruiksvoorwerpen en kunst was de grondlegger van het ambacht. Alleen hebben wij in de westerse geschiedenis een ander beeld van het ambacht. Het westerse idee en beeld van ambacht begon in de 19de eeuw. William Morris en zijn aanhangers rebelleerde tegen de industriële productie en creëerde hun eigen beweging die de “Arts en Crafts movement” heette. Sindsdien kennen wij ambacht.
Het ambacht is een veranderende term en ideologie. In de tijd dat Willam Morris zijn essay “De terugkeer van het ambacht” (1) schreef, was het een verwezenlijking van esthetische perfectie en maatwerk. Daarnaast was het ook een reactie op de verdwijning van de oude sociale en culturele context. De boer die zijn land met de hand zaaide, verdween en in plaats daarvan kwamen machines die het land plantten en oogstten. William Morris hoopte op een terugkering naar het ambacht, die verbeterd zou worden. We weten inmiddels veel beter dat dit niet zo is gebeurd.
Er zijn elementen van het ambacht die daadwerkelijk nooit veranderen. Er zijn nog steeds ambachtslieden die proberen om producten tot een prachtig staaltje kunstnijverheid te realiseren. Er zijn musea met vitrines vol kunst en ambacht die dit bewijzen. Louise Schouwenburg geeft in haar essay aan dat dit ook het dilemma is (2). Ambacht (voor een groot deel) is volgens haar gebaseerd op gilden en het doorgeven van kennis en ervaring door middel van traditie. Er is weinig tot geen verandering in het ambacht en dit leidt jammer genoeg tot het verdwijnen daarvan. Maar niet al het ambacht is ook volgens haar zo gesteld. Inmiddels is ambacht wel veranderd. Ambacht is niet meer verantwoordelijk voor het creëren van esthetisch perfecte producten. De industrie kan dat al inmiddels veel beter dan het ambacht. Vanuit een esthetisch perspectief zijn ambachtelijke producten gemaakt met afwijkingen. Afwijkingen, die door de mens zijn gemaakt. Kijk maar naar het werk van Maarten Baas (3). Vooral zijn stoel van klei is daar een goed voorbeeld ervan. Het huidig ambacht gaat om het aantonen van de mensheid in de productie. Niet het bereiken van esthetisch perfectie. Daarnaast is onze beeld van ambacht ook vaker verdraaid dan dat we dat denken. Er zijn tegenwoordig veel meer “ambachtelijke producten” in de Albert Heijn supermarkten. Dat terwijl supermarkten juist symbool staan voor industriële productie.
Als het ambacht continu naar eeuwige waardes streeft (esthetische perfectie) zal het nooit ontwikkelen tot een belangrijke en daadwerkelijke factor in de samenleving. Dit zorgt ook namelijk voor het polariseren van de samenleving, want het ambacht moet realiseren dat het op de fronten van esthetische perfectie te kort komt in vergelijking met de industrie. Ambacht wordt vaak genegeerd door de industrie, waardoor het een autonome kunst wordt die soms onnodig de perfectie nastreeft terwijl een betere reactie zou zijn om de menselijkheid in een product aan te tonen. Dit leidt tot het polariseren van ambacht en industrie in de ontwerpwereld.
De ergste consequentie van deze sociale verdeling in de ontwerpwereld, is dat het doortrekt tot de samenleving. Dat is uiteindelijk zeer logisch, aangezien ontwerpers voor mensen ontwerpen. Onze samenleving bestaat (tot nu toe zeg ik nog wel) alleen uit mensen. Ontwerpers ontwerpen voor de samenleving. Als ontwerpers zelf verdeeld zijn en zichzelf verdelen in twee soorten ontwerpers (ontwerpers voor het ambacht en ontwerpers voor de industrie), dan delen zij ook de samenleving in tweeën. Een verdeelde samenleving is apartheid en wij weten dus nu ook dat dat nooit goed loopt.
Er is sprake van verzoening en coöperatie tussen de twee kampen, alleen is dat een soort fenomeen en geen gewoonte. Als je de ontwerpen voor de IKEA van Hella Jongerius (4) bekijkt, zie je hoe een ambachtsvrouw en ontwerper de industriële productie weer menselijk maakt. Zulke ontwerpen en ontwerppraktijken moeten worden ondersteund, onderzocht en voortgestuwd worden in de samenleving. Dit zou een samenleving opleveren die minder verdeeld is en een betere levensstijl kent.
Morris gebruikte Marx en zijn ideologieën om zijn standpunten te onderbouwen in zijn betoog “De terugkeer van het Ambacht” (1). Ik pleit, net zoals Slavoj Zizek pleit voor de wereld (5), dat men een poging doet om de Hegeliaanse transcendentale dialectiek (6) te gebruiken als basis in het ontwerpen van producten en in de vormgeving van de ontwerpwereld. Zo zou de verdeling in de ontwerpwereld verandered kunnen worden. De industrie gaat dan een verbinding vormen met het ambacht om betere en menselijke producten te ontwerpen en hierbij de mensheid en zijn ecologie te helpen en te verbeteren.
Referenties:
1. William Morris, De terugkeer van het ambacht, Fortnightly Review (novemeber 1888): 2-11
2. Louise Schouwenberg, Het Dilemma van de ambachten, september 2010
3. Jeroen Junte, Hands on Dutch Design,
4. Onbekend, HellaJongerius: Misfit
5. Less than nothing: Hegel and the Shadow of dialectical materialism, 2012
6. Douglas McCandless, Information is beautiful (2012 editie), London, 2012
2014
Nikki Vieler 